A ALBRE DAS TRES TORONDAS
Ele foi unha vez un fillo dun rei, que cando voltaba de unha cazata, ouviu falas de mulher que non entendía; quixo saber que era, e viu unha moura a partir unha crúz con unha macheta; ao fillo do siñor el rei pareceulle que aquelo non estaba ben feito, e dirixiuse â moura a lle tiral-a crúz das más; porfiaron un pouco, mas, gañou o home, e daquela a muller, sulfúrea, comenzou de bradar na sua língua estrana, pa logo, ollhando ao rapás, botarlle unha maldizión:
- Inda ti vaias parare a albre das tres torondas!
Dende aquela, o fillo do siñor el rei, debecía por saber o que era a albre das tres torondas, e como tiña de facer pra dar con ela, e foi tanto o que medrou o seu anceio, que un día dispuxo de a ire buscar, e montando no seu cabalo Pensamento, botouse pol-o mundo na sua precura.
Moito andivo, moito, non deixou porta sen perguntar n-ela, e dimpois de tanto andar, chegou ao cabo â casa das estrelas; cando petou na porta, aparecéuselle unha velliña enrugada mais vella que o tempo, e demandoulle:
- E logo, tí que é o que queres, rapaz?
- Siñora, - dixo o fillo do siñor el rei, - eu saín da casa na precura da arbre das tres torondas, e non dou con ela, non atopo quen me de razón.
- É, que está moi lonxe, moi lonxe, mas, non sei onde ele é. Se quixeres agardar un pouquecho, logo virá a miña filla mais vella, que esa sí que ela sabe onde é.
O rapáz agardou, e de chegal-a filla, entrou na casa decindo que traguía moita fame e que alí recendía a carne molar de home novo.
A nai díxolle que era certo, que chegara un rapáz que andaba na precura da arbre das tres torondas, e que se poidera queríao axudar de boa gana; a filla mais vella quería comer e ao cabo díxolle â nai:
- Mándeo â casa do sol, que alí o meu irmán, ele ha saber; - e a vella mandou ao fillo do siñor el rei, que fose perguntar na casa do sol, e alá foi.
O fillo do rei emprencipiou o novo viaxe, e de chegar â casa do sol, mandárano que fose â casa da lua, que como mulher era sabedora de mais cousas; a na casa da lua, tivo que agardar â sua volta, porque chegou cando era noite, e a lua andaba fora. A lua tampouco sabía onda estaba a albre das tres torondas, mas, dixolle:
- Vaite da miña parte â casa do âr, que ele corre toda a terra e amais de saber de esa arbre da que ti andas na precura, ele mesmo guiarache se eres home a andar como ele anda. Chegou por fin o fillo do siñor el rei â casa do âr, e de lle dicir que o mandara a lua, recibiuno moi ben, prometéndolle de o servir, non embargantes díxolle:
- Eu levar, lévote, mas, ti sabes que para ires tes que marchar de par de min? Mira, que si non corres ben, deixareiche no camiño. O rapáz brincou no seu cabalo, e coa mesma díxolle ao âr:
- Veña xa; vostede ande ben, siñor, que eu heino seguir. E partiron os dous, e daquela o âr, vendo correr o cabalo Pensamento, fixo ele:
- Non coidei que foses tan lixeiro; sei que ainda corres mais que min.
- Cómo n'o hei ser, siñor, se ao meu cabalo chámolle Pensamento, porque corre tanto como corren os pensamentos.
Ao cabo, o fillo do siñor el rei, chegou a un lindo xardin onde se atopaba a arbre das tres torondas, e daquela o âr, asinalándolle pra ele díxolle:
- Eis, ahi tés a arbre das tres torondas.
O fillo do siñor el rei, decontado que as viu, pillounas sen perda de tempo, e brincando outra vez no cabalo, botouno aos catro pés; do pó do camiño e de tanto correr de acabalo, gañou moita sede, quixo matala, e non atopou fonte, nen pinga de auga; lembrouse das tres torondas que levaba no fardel, e cavilou que ben podría arir unha pra se refrescar a gorxa, e abriuna; de o facer, apresentóuselle unha fermosa doncela que sen perda de tempo demandoulle:
- E logo, tí tés auga pra me lavar, pieites pra me peitear, e un espello pra me mirar?
- Non,- dixo o fillo do siñor el rei, pois o rapáz non tiña ningunha de estas cousas, e daquela a moza decíndolle:
- Non sabes canto é o que perdiches, - voltouse â toronda.
Quedou moi sentido o home e seguiu o seu camiño; mais adiante, xa esligaba coa sede, abriu outra toronda, e outra vez aparecéuselle unha fermosa doncela, mais linda e xangal que a de denantes, decíndolle como a primeira:
- E logo, tí tés auga pra me lavar, pieites pra me peitear, e un espello pra me mirar?
- Non,- voltou a lle dicir o fillo do siñor el rei, pois o rapáz non tiña tampouco ningunha de estas tres cousas, e daquela a moza, dicíndolle tamén:
- Non sabes canto é o que perdiches, - voltouse â toronda.
Quedou tan sentido o home como quedara a primeira véz, e prometeuse non abril-a terceira toronda, por mais sede que tiver, até se facer coas tres cousas que as rapazas pedían, e precurou pieites e mais espello, e en chegando diante de unha fonteliña, abriu a terceira toronda, e a doncela era ben mais belinda que as devanceiras, e cando lle pediu a i-auga pra se lavar, os pieites pra se peitear, e o espello pra se mirar, o fillo do siñor el rei foille dando cada cousa, non desaparecendo a muller que quedou onda ele, e casaron. O fillo do siñor el rei, mandoullo a decir ao seu pai, e agardou que chamara por ele.
No seu tempo, a doncela trouxo un fillo, o siñor el rei mandounos a chamar aos tres, e tanta era a presa que o rapáz tiña por levar onde os seus pais os siñores reises a linda muller que tiña, e mais o pequeno, que de contado poñéronse en camiño. Chegados a unha fonte, ao pé dun carballo, xa na raia do reino do pai, o mozo ordeou de se adiantar ele na precura de unha carroza e roupas de festa pra facer unha boa entrada no pazo reial, e deixou a muller, encarregándolle moito de se non deixar vere de home nen de calesquer outro human.
Cando a nai na veira da fonte tiña o neno no colo, presentóuselle a moura sen que a vise; escomenzou por aloumiñar no pequeno e moito foi o que loubaba pra gañal-a vontade da nai, e dimpois de parolar un pouco díxolle a ela de lle facer un lindo peiteado pra cando o seu home viñer; confiouse a rapaza, e foi daquela, cando a principesa deixouse gustante que a outra a peitear, cando a malvadosa moura, aproveitando o conxeito de lleandar no cabelo, espetoulle unha agulla enmeigada na cabeza, e de súpeto trocouse nunha pomba que voou ao carballo, pillando a moura o neno, e poñéndose no canto da nai.
Non tardou en voltar o fillo do siñor el rei; e de ver unha muller tan feia e requeimada, fireuno tanto, que se non puido calar, e díxolle:
- E tí, muller, cómo foi pra te virares tan feia?
- E, como había sere, tanto tradache, tanto tradache, que acabou por me tomal-o sol.
O fillo do siñor el rei, entrou avergoñado na casa do pai, facendo por non seren visto; ao siñor el rei, lle non gustou cousa a nora, e tomoulle moito a mal ao fillo, que o enganar levando a aquela muller para o pazo reial; non embargante, a nora do siñor el rei, quedou na casa, e víase moi satisfeita.
Ao mesmo tempo que o cortexo do fillo do siñor el rei pasaba pol-as portas do pazo, o xardiñeiro do siñor el rei, viu chegar unha pomba que dende aquela, deu en revoar pol-as arbres da horta, e de gañar fieza chegábase a ele a lle dicir:
- Xardiñeiro, xardiñeiro, cómo é que lle vai ao fillo do siñor el rei coa sua moura? E respondíalle o xardiñeiro:
- Moi ben, siñora.
Logo, e sempre o mesmo, voltaba a lle preguntal-a pomba:
- E o filliño que fai?
- Unhas veces rî, e outras veces choura. - E despois de falar o xardiñeiro facía a pomba cal se chorar:
- E, a probiña da sua nai por eiquí tan soia.
O fillo do siñor el rei, cando soubo da pomba, deu orde de a apillar sen lle facer mal; e cañárona ben, que a pomba era moi manseliña, e levárona pra casa do fillo do siñor el rei, e un día, o fillo do siñor el rei, acariñándoa, deu coa agulla da cabeza, e turrando por ela arringoulla, desfeito o encanto, trocouse outra vez na muller do fillo do siñor el rei, e de se descobrir a malvadez da moura, o siñor el rei, dispuxo que a botaran nunha caldeira de aceite fervendo.
Campamento. San Xurxo de Iñás. Oleiros. A Cruña
51. A VELLA E O ESCRIBAN
Nunha vila pecquecha, había unha vella que tiña unha tendiña de cacharros diante da porta, e un día pol-a mañán, o can dun seu veciño que era escriban, tripou pol-os cacharros e fendeu os mais de eles.
A muller primeiro quixo berrar, mas viulle a tempo o trasacordo e daquela calou; non dixo ren, mirou as olas e pucheiros rotos, recolleu os cachos, e botou as suas contas.
Pol-a tarde, foise, e petou na porta do veciño:
- Hai licencia?, - dixo.
O escriban que estaba a riscar nunha folla de papel, sen deixal o seo traballo contestou:
- Pase, pase, - e cando viu â muller cabo de si demandoulle:
- E logo, qué é que a trai por esta casa, siñora?
- Siñor, eu, sonlle unha probe, ben o sabe; non teño outros bés que unha tendiña de cacharros diante da porta.
- Ben o sei, e qué?
- Pois mire, siñor, eu, como son unha probe, teño que mirare moito ol-as miñas cousas.
- Boeno, déixate de andrómenas.
- Pois, eu viña, porque, tívenlle un grande avairo no miña tendiña, e, cavilando, cavilando, lembreime de vostede, e dixen: - "O siñor escriban é moito home de ben, e o siñor escriban é home moi sabido, se o siñor escriban quixera de me valer, a ele pouco caro lle costaba", e daquela, pois viñen pé de vostede pra se me axudar; a min fíxome un mal un veciño, e eu quería saber se me valería a xustiza.
- E, o teu veciño ten bés, ten con que responder?
- Ai, ten siñor, e mais ben que ten, así Deus me salve.
- Pois a ver, conta, muller, conta.
- Ele pouca cousa, siñor, mas pra min que son probe, xa se sabe, supon moito. O meu viciño vaime sempre â cociña por môr de larpar algunha cousa, e hoxe cando o vin tireille un pau aos rebolazos e deille no lombo, e ao fuxir, tripoume as olas da tendiña e fendeu as mais de elas; moitos cachiños fixo, probe de min, foime unha estragueira...
- Uuuuh!
- Agora xa sabe a que viña, siñor; tiño dereito a lle pedir ao meu veciño os cartos das olas, non sí?, e se os non quêr dar podereino meter na xustiza?
- Si, muller, si.
- E daquela, como hei facer pra non perdel-o dereito?
- Tí dixécheslle algo?
- Non, inda lle non dixen cousa.
- Pois daquela, vaite pé de ele, disllo, e se che non quêr pagar, veste decontado onda min.
- Ben está, si siñor; e, mire, agora dicireillo.
- Sí, muller, sí, dillo.
- E, que, o can, era o de vostede.
- Aaaah!, - fixo o escriban, - e canto é que valían os pucheiros?
- Valíanlle dous pesos, de non ser mais, siñor.
O escriban abriu o queixón da mesa, e tirou os dous pesos que lle deu â veciña, e díxolle:
- Quedamos pagos?
- Quedamos, si siñor, moitas gracias, vaia pol-a i-alma dos seus difuntiños, - e foise a vella, mas, cando ía pasar da porta pra fora díxolle o escriban:
- Oyeu, siñora!, esqueceume unha cousiña, veña acó, - e cando a vella voltou engadiu ele: - E, vostede non sabe que os escribás non lle andamos de valde, que tamén cobramos por traballar?, vostede vaise, e a Dios; non, siñora, non lle é or ahí, sabe, agora chegoume a min; ten que me deixar tres pesiños pol-a "consulta".
69. SE NON COMPRA NON COMPRE
Eu non sei si sería de certo, mas, a min contáronmo, e disque una ves, chegouse a una mesqueteira de esas que venden nos mercados, un home de outras terras, seique de Alemaña, ou da Francia, un ingrés, eu o non sei ben, e quixo aprecial-a que tiña a muller, seique puxo man nunha cesta de noces e demandoulle:
- Cómo se pelan? (Comment s'appelle), - non sabía falar moi ben, víase que era estranxeiro, e daquela a mulleriña díxolle:
- Non se pelan, siñor, cáscanse.
-Ca man, ca man? (comment, comment?), - fixo ele, e a muller espricoulle:
- Coa man, non, siñor, cunha pedra.
E non sei que raios entendeu aquel home que moito buliu a dicir:
Xa non compra pan, xa non compra pan (je ne comprend pas, je ne comprend pas); e a mulleriña desprocatándse que o que aquel home quería era o facer risa de ela, respondeulle sulfúrea:
- Boooh!, siñor, seique te gañas de leria?, pois, se non compra, non compre, que outros virán. - E voltándose as costas lle non voltou facer pinga de caso.
83. O RAPÁZ E MAIL-A LEBRE
Diz que houbo una vez un rapáz, que andaba cô gando, e viu una lebre encamada durmindo; pillou a sua vara, e cavilou falando para contra si:
- Vouna matar a paus, e despois, vendoa; côs cartos que me dean, merco una galiña, ponme una ducia de ovos, e deitoa; cando saque os pintos vendôs tamén coa galiña; merco un bacoriño, e dimpois de cebalo, levô ê feira e côs cartos da venda merco un cuxiño; crio un pouco n-ele, e, alá vou, camino da feira; como o castelán hamo pagar ben, fago moito diñeiro, merco un cabalo, e ao brinca n-ele, ergue a cabeza, regaña os dentes e fai riijijiji!, mas, despertada a lebre, deu un pulo, e foise a correr pol-a gándra endiante.
119. O CONFESOIRO NOVO
Foivos una vez un abade que encarregou a un carpinteiro da parroquia de lle facer un confesoiro novo para a sua eirexa, e cando o viu feito foi tanta a sua fachenda, que non facía senon falar con todol-os fregueses do ben que quedara, e debezaba pol-o estrenar, así foi, que falando cô sacristan propúxolle:
- Oes, tí, queres que probemos se se ouce bem pol-a rella do confesoiro novo?
- Se vostede é gostante probemos logo, - dixo o outro, e, coa mesma, foronse os dous ao confesoiro; o siñor cura espotroouse dentro, e, fixo que os sacristan se sentar por de fora, de par de ele, como as mulleres. Cando o siñor cura púxose ao seu gusto dixo:
- Escoita ben, tí, e contesta cal se fixeras a confesa.
- Boeno logo, así o farei. -Dixo o sacristan, e dis daquela o siñor cura:
- Quen é o lambón que vai todol-os días roubal-os cartiños da boeta das Benditas Anemas?
Daquela o sacristan dixo:
- Ai!, siñor cura, se vostede non berra mais eu lle non ouzo, que vai moito vento.
- Qué dís, qué, que non ouces? que non ouces?; non ouces o que non queres, lampantin!
- Abofé que non ouzo, siñor cura; abofé que non ouzo. - Porfiaba o sacristan.
- Imos ver, logo, - terciou o siñor cura escramonado, - pasa ti ao meu sitio e perguntame a min.
E trocadol-os sitios demandou o sacristan:
- Siñor cura, e daquela, quererame dicir quén é o beleigan que anda coa miña muller as voltas?
E daquela respondeu o siñor o cura:
- Decias razón, hom, dicias razón; vai tanto vento que se non ouce.
127. O MORTO SIN CONFESION
Aló, nunha aldeia do cabo do mundo, morreu un veciño, e como disque a parroquia era moi longa, non tiveron modo de iren buscal-o cura para o confesaren.
Boeno, o caso foi que ele morreu, e despois de moitos traballiños e de ter pasado en cabo con ben a ponte estreita, chegou o home petar nas portas do ceo; viu siñor San Pedro despechar, e poñéronse os dous de palique, falaron de moitas cousas das que pasan pol-a terra, e en cabo foi o siñor San Pedro e perguntoulle ao home:
- E logo, ti que é o que querías, hom?
- Pois eu quería de entrar no ceo, siñor.
- E ti merécelo, hom?
- Eeeh!, a min parécemo.
- E confesache?
- Non confesei.
- E cómo puido sere eso, hom?
- Pois mire, siñor, eu vivinlle na terra nunha aldeia que estaba aló no cabo do mundo, e como a parroquia era moi longa, pois non poideron traerme o cura.
- Vaya, hom, vaya; e tí non sabes que el siñor ten mandado que non entre ningún no ceo que se non confesara enantes?
- Terá, siñor, terá, mas, eu non puiden que non foi que non quixera facelo; así, que é o que lle eu vou facer?
- Pois non entras.
- Non seia maliño, siñor, axúdeme un pouco, ao cabo, un mais...
- Non podo, non podo, síntocho moito pero non podo, ti non entras.
- E se atopase un cura para me confesare?
- Daquela sí.
- Pois, mire no ceo, siñor, mire no ceo e tráyame un.
- E mais tés razón, ho; agarda un pouco.
E o siñor San Pedro, meteuse para dentro, deixando ao home fora da porta. Pasaron una, duas, moitas horas; o probe do home xa non podía mais dos pés, con perdón, e, viu o siñor San Pedro.
- E logo?, - fixo o home.
- Non pode ser, sabes, tí no non quererás creer, mas non pode ser, síntocho moito, pro, por mais que busquei e rebusquei en todo o ceo, che non puiden atopar nen un soio crego.
235. A SANTA COMPAÑA
Ele foi una ves que un pai e mais un fillo que xa era home, viñan dun viaxe e tiveron a desgracia de seguir sen se deprocatar, sendo noite, un camino que pasab perto do adro de una eirexa, dándose de conta do mal que lles traía o seu descoido, ao se atopar nunha revolta coa Santa Compaña, que ao sel-as doce, sai do cimiterio para facel-a sua rolda.
Pai e fillo, viron arrepiados, as luceciñas verdeás dos fachos que portaban as i-almas en pena, e ouviron a borboriñar dos pregos dos difuntos, e daquela, que foi tanto o medo que gañaron que quixeron fuxir a escape sen o conquerir, porque o vello, xa canso e de poucas forzas, tropezou e caeu decontado, sen folgos nen azos para se valere; o fillo chegou un pouco mais lonxe, pero millor le fora caer como o pai pra se aforrar moitos contratempos, xa que, como o vello, tampouco tivo forzas nen saber pra riscar no chan o circo e poñerlle no meio a crús, como é ben pra se librare das cousas do outro mundo en se metendo un pra dentro.
O pai ao caer no chan, afociñado, quixo comprender que a Santa Compaña pasara por riba de ele, pois sentiu ben no corpo, como o tripaban as pasadas dos difundos, deixándô esmendrellado; fixo un esforzo erguendo un pouco a cabeza para mirar se vía ao fillo, mas, como era noite, o non viu; escoitou un pouco, e non oiu cousa, sen dúbeda, levárao a Santa Compaña para cortare a crús, o caldeiro da auga venta e mail-o heizope; o pai, daquela, perdeu o acordó, e non foi home até o abrir do día; estaba canso e sin forzas, doíalle o corpo, quixo poñerse en pé, e as pernas lle non termaban, en cabo, mal como puido, cuase âs arrastras, foi facendo o camino da casa; o fillo inda non chegara, e ele, perdida a côr e esgumiado, mais semelhaba un difunto.Ao rapaz, atopárono logo os vecinos; apareceu dormido pé do cruceiro da parroquia, collendo una preta a o talo da crús; o pai, apenas se tardou tres días en morrer, e o fillo durou pouco mais tempo, mas, ben pouco foi. Ninguém conseguiu de ele que dixese cousa, porque o que vai côs difuntos, inda que queira, non pode dicir o que ve nen o que lle mandan facer, e tampouco quen é o que o fai; non pode viral-a cabeza para ver o que leva atrás de sí; por eso nunca ninguén da razón. O úneco que lle ´doado facer ao que vai coa Santa Compaña, se é que sabe se dar xeito, é, se atopa a outro disgraciado no seu camino, o poñerlle nas más a crús, e o caldeiro coa i-auga venta e mail-o heizope, librándose de seguir ele ao deixar a outro no seu canto, mas, dende o fai, é pouco o que tarda en morrer, pois cô seu rude traballo de pol-a noite, perde a xor, e vai esmoreendo a cada día mais, mirrándose pouco a pouco.
(Esta leyenda fue utilizada en la película de animación "O apóstolo", constituyendo el eje central de la y me pareció curioso habérmela encontrado en esta recopilación de contos galegos que dispongo.)
O fillo do rei emprencipiou o novo viaxe, e de chegar â casa do sol, mandárano que fose â casa da lua, que como mulher era sabedora de mais cousas; a na casa da lua, tivo que agardar â sua volta, porque chegou cando era noite, e a lua andaba fora. A lua tampouco sabía onda estaba a albre das tres torondas, mas, dixolle:
- Vaite da miña parte â casa do âr, que ele corre toda a terra e amais de saber de esa arbre da que ti andas na precura, ele mesmo guiarache se eres home a andar como ele anda. Chegou por fin o fillo do siñor el rei â casa do âr, e de lle dicir que o mandara a lua, recibiuno moi ben, prometéndolle de o servir, non embargantes díxolle:
- Eu levar, lévote, mas, ti sabes que para ires tes que marchar de par de min? Mira, que si non corres ben, deixareiche no camiño. O rapáz brincou no seu cabalo, e coa mesma díxolle ao âr:
- Veña xa; vostede ande ben, siñor, que eu heino seguir. E partiron os dous, e daquela o âr, vendo correr o cabalo Pensamento, fixo ele:
- Non coidei que foses tan lixeiro; sei que ainda corres mais que min.
- Cómo n'o hei ser, siñor, se ao meu cabalo chámolle Pensamento, porque corre tanto como corren os pensamentos.
Ao cabo, o fillo do siñor el rei, chegou a un lindo xardin onde se atopaba a arbre das tres torondas, e daquela o âr, asinalándolle pra ele díxolle:
- Eis, ahi tés a arbre das tres torondas.
O fillo do siñor el rei, decontado que as viu, pillounas sen perda de tempo, e brincando outra vez no cabalo, botouno aos catro pés; do pó do camiño e de tanto correr de acabalo, gañou moita sede, quixo matala, e non atopou fonte, nen pinga de auga; lembrouse das tres torondas que levaba no fardel, e cavilou que ben podría arir unha pra se refrescar a gorxa, e abriuna; de o facer, apresentóuselle unha fermosa doncela que sen perda de tempo demandoulle:
- E logo, tí tés auga pra me lavar, pieites pra me peitear, e un espello pra me mirar?
- Non,- dixo o fillo do siñor el rei, pois o rapáz non tiña ningunha de estas cousas, e daquela a moza decíndolle:
- Non sabes canto é o que perdiches, - voltouse â toronda.
Quedou moi sentido o home e seguiu o seu camiño; mais adiante, xa esligaba coa sede, abriu outra toronda, e outra vez aparecéuselle unha fermosa doncela, mais linda e xangal que a de denantes, decíndolle como a primeira:
- E logo, tí tés auga pra me lavar, pieites pra me peitear, e un espello pra me mirar?
- Non,- voltou a lle dicir o fillo do siñor el rei, pois o rapáz non tiña tampouco ningunha de estas tres cousas, e daquela a moza, dicíndolle tamén:
- Non sabes canto é o que perdiches, - voltouse â toronda.
Quedou tan sentido o home como quedara a primeira véz, e prometeuse non abril-a terceira toronda, por mais sede que tiver, até se facer coas tres cousas que as rapazas pedían, e precurou pieites e mais espello, e en chegando diante de unha fonteliña, abriu a terceira toronda, e a doncela era ben mais belinda que as devanceiras, e cando lle pediu a i-auga pra se lavar, os pieites pra se peitear, e o espello pra se mirar, o fillo do siñor el rei foille dando cada cousa, non desaparecendo a muller que quedou onda ele, e casaron. O fillo do siñor el rei, mandoullo a decir ao seu pai, e agardou que chamara por ele.
No seu tempo, a doncela trouxo un fillo, o siñor el rei mandounos a chamar aos tres, e tanta era a presa que o rapáz tiña por levar onde os seus pais os siñores reises a linda muller que tiña, e mais o pequeno, que de contado poñéronse en camiño. Chegados a unha fonte, ao pé dun carballo, xa na raia do reino do pai, o mozo ordeou de se adiantar ele na precura de unha carroza e roupas de festa pra facer unha boa entrada no pazo reial, e deixou a muller, encarregándolle moito de se non deixar vere de home nen de calesquer outro human.
Cando a nai na veira da fonte tiña o neno no colo, presentóuselle a moura sen que a vise; escomenzou por aloumiñar no pequeno e moito foi o que loubaba pra gañal-a vontade da nai, e dimpois de parolar un pouco díxolle a ela de lle facer un lindo peiteado pra cando o seu home viñer; confiouse a rapaza, e foi daquela, cando a principesa deixouse gustante que a outra a peitear, cando a malvadosa moura, aproveitando o conxeito de lleandar no cabelo, espetoulle unha agulla enmeigada na cabeza, e de súpeto trocouse nunha pomba que voou ao carballo, pillando a moura o neno, e poñéndose no canto da nai.
Non tardou en voltar o fillo do siñor el rei; e de ver unha muller tan feia e requeimada, fireuno tanto, que se non puido calar, e díxolle:
- E tí, muller, cómo foi pra te virares tan feia?
- E, como había sere, tanto tradache, tanto tradache, que acabou por me tomal-o sol.
O fillo do siñor el rei, entrou avergoñado na casa do pai, facendo por non seren visto; ao siñor el rei, lle non gustou cousa a nora, e tomoulle moito a mal ao fillo, que o enganar levando a aquela muller para o pazo reial; non embargante, a nora do siñor el rei, quedou na casa, e víase moi satisfeita.
Ao mesmo tempo que o cortexo do fillo do siñor el rei pasaba pol-as portas do pazo, o xardiñeiro do siñor el rei, viu chegar unha pomba que dende aquela, deu en revoar pol-as arbres da horta, e de gañar fieza chegábase a ele a lle dicir:
- Xardiñeiro, xardiñeiro, cómo é que lle vai ao fillo do siñor el rei coa sua moura? E respondíalle o xardiñeiro:
- Moi ben, siñora.
Logo, e sempre o mesmo, voltaba a lle preguntal-a pomba:
- E o filliño que fai?
- Unhas veces rî, e outras veces choura. - E despois de falar o xardiñeiro facía a pomba cal se chorar:
- E, a probiña da sua nai por eiquí tan soia.
O fillo do siñor el rei, cando soubo da pomba, deu orde de a apillar sen lle facer mal; e cañárona ben, que a pomba era moi manseliña, e levárona pra casa do fillo do siñor el rei, e un día, o fillo do siñor el rei, acariñándoa, deu coa agulla da cabeza, e turrando por ela arringoulla, desfeito o encanto, trocouse outra vez na muller do fillo do siñor el rei, e de se descobrir a malvadez da moura, o siñor el rei, dispuxo que a botaran nunha caldeira de aceite fervendo.
Campamento. San Xurxo de Iñás. Oleiros. A Cruña
51. A VELLA E O ESCRIBAN
Nunha vila pecquecha, había unha vella que tiña unha tendiña de cacharros diante da porta, e un día pol-a mañán, o can dun seu veciño que era escriban, tripou pol-os cacharros e fendeu os mais de eles.
A muller primeiro quixo berrar, mas viulle a tempo o trasacordo e daquela calou; non dixo ren, mirou as olas e pucheiros rotos, recolleu os cachos, e botou as suas contas.
Pol-a tarde, foise, e petou na porta do veciño:
- Hai licencia?, - dixo.
O escriban que estaba a riscar nunha folla de papel, sen deixal o seo traballo contestou:
- Pase, pase, - e cando viu â muller cabo de si demandoulle:
- E logo, qué é que a trai por esta casa, siñora?
- Siñor, eu, sonlle unha probe, ben o sabe; non teño outros bés que unha tendiña de cacharros diante da porta.
- Ben o sei, e qué?
- Pois mire, siñor, eu, como son unha probe, teño que mirare moito ol-as miñas cousas.
- Boeno, déixate de andrómenas.
- Pois, eu viña, porque, tívenlle un grande avairo no miña tendiña, e, cavilando, cavilando, lembreime de vostede, e dixen: - "O siñor escriban é moito home de ben, e o siñor escriban é home moi sabido, se o siñor escriban quixera de me valer, a ele pouco caro lle costaba", e daquela, pois viñen pé de vostede pra se me axudar; a min fíxome un mal un veciño, e eu quería saber se me valería a xustiza.
- E, o teu veciño ten bés, ten con que responder?
- Ai, ten siñor, e mais ben que ten, así Deus me salve.
- Pois a ver, conta, muller, conta.
- Ele pouca cousa, siñor, mas pra min que son probe, xa se sabe, supon moito. O meu viciño vaime sempre â cociña por môr de larpar algunha cousa, e hoxe cando o vin tireille un pau aos rebolazos e deille no lombo, e ao fuxir, tripoume as olas da tendiña e fendeu as mais de elas; moitos cachiños fixo, probe de min, foime unha estragueira...
- Uuuuh!
- Agora xa sabe a que viña, siñor; tiño dereito a lle pedir ao meu veciño os cartos das olas, non sí?, e se os non quêr dar podereino meter na xustiza?
- Si, muller, si.
- E daquela, como hei facer pra non perdel-o dereito?
- Tí dixécheslle algo?
- Non, inda lle non dixen cousa.
- Pois daquela, vaite pé de ele, disllo, e se che non quêr pagar, veste decontado onda min.
- Ben está, si siñor; e, mire, agora dicireillo.
- Sí, muller, sí, dillo.
- E, que, o can, era o de vostede.
- Aaaah!, - fixo o escriban, - e canto é que valían os pucheiros?
- Valíanlle dous pesos, de non ser mais, siñor.
O escriban abriu o queixón da mesa, e tirou os dous pesos que lle deu â veciña, e díxolle:
- Quedamos pagos?
- Quedamos, si siñor, moitas gracias, vaia pol-a i-alma dos seus difuntiños, - e foise a vella, mas, cando ía pasar da porta pra fora díxolle o escriban:
- Oyeu, siñora!, esqueceume unha cousiña, veña acó, - e cando a vella voltou engadiu ele: - E, vostede non sabe que os escribás non lle andamos de valde, que tamén cobramos por traballar?, vostede vaise, e a Dios; non, siñora, non lle é or ahí, sabe, agora chegoume a min; ten que me deixar tres pesiños pol-a "consulta".
69. SE NON COMPRA NON COMPRE
Eu non sei si sería de certo, mas, a min contáronmo, e disque una ves, chegouse a una mesqueteira de esas que venden nos mercados, un home de outras terras, seique de Alemaña, ou da Francia, un ingrés, eu o non sei ben, e quixo aprecial-a que tiña a muller, seique puxo man nunha cesta de noces e demandoulle:
- Cómo se pelan? (Comment s'appelle), - non sabía falar moi ben, víase que era estranxeiro, e daquela a mulleriña díxolle:
- Non se pelan, siñor, cáscanse.
-Ca man, ca man? (comment, comment?), - fixo ele, e a muller espricoulle:
- Coa man, non, siñor, cunha pedra.
E non sei que raios entendeu aquel home que moito buliu a dicir:
Xa non compra pan, xa non compra pan (je ne comprend pas, je ne comprend pas); e a mulleriña desprocatándse que o que aquel home quería era o facer risa de ela, respondeulle sulfúrea:
- Boooh!, siñor, seique te gañas de leria?, pois, se non compra, non compre, que outros virán. - E voltándose as costas lle non voltou facer pinga de caso.
83. O RAPÁZ E MAIL-A LEBRE
Diz que houbo una vez un rapáz, que andaba cô gando, e viu una lebre encamada durmindo; pillou a sua vara, e cavilou falando para contra si:
- Vouna matar a paus, e despois, vendoa; côs cartos que me dean, merco una galiña, ponme una ducia de ovos, e deitoa; cando saque os pintos vendôs tamén coa galiña; merco un bacoriño, e dimpois de cebalo, levô ê feira e côs cartos da venda merco un cuxiño; crio un pouco n-ele, e, alá vou, camino da feira; como o castelán hamo pagar ben, fago moito diñeiro, merco un cabalo, e ao brinca n-ele, ergue a cabeza, regaña os dentes e fai riijijiji!, mas, despertada a lebre, deu un pulo, e foise a correr pol-a gándra endiante.
119. O CONFESOIRO NOVO
Foivos una vez un abade que encarregou a un carpinteiro da parroquia de lle facer un confesoiro novo para a sua eirexa, e cando o viu feito foi tanta a sua fachenda, que non facía senon falar con todol-os fregueses do ben que quedara, e debezaba pol-o estrenar, así foi, que falando cô sacristan propúxolle:
- Oes, tí, queres que probemos se se ouce bem pol-a rella do confesoiro novo?
- Se vostede é gostante probemos logo, - dixo o outro, e, coa mesma, foronse os dous ao confesoiro; o siñor cura espotroouse dentro, e, fixo que os sacristan se sentar por de fora, de par de ele, como as mulleres. Cando o siñor cura púxose ao seu gusto dixo:
- Escoita ben, tí, e contesta cal se fixeras a confesa.
- Boeno logo, así o farei. -Dixo o sacristan, e dis daquela o siñor cura:
- Quen é o lambón que vai todol-os días roubal-os cartiños da boeta das Benditas Anemas?
Daquela o sacristan dixo:
- Ai!, siñor cura, se vostede non berra mais eu lle non ouzo, que vai moito vento.
- Qué dís, qué, que non ouces? que non ouces?; non ouces o que non queres, lampantin!
- Abofé que non ouzo, siñor cura; abofé que non ouzo. - Porfiaba o sacristan.
- Imos ver, logo, - terciou o siñor cura escramonado, - pasa ti ao meu sitio e perguntame a min.
E trocadol-os sitios demandou o sacristan:
- Siñor cura, e daquela, quererame dicir quén é o beleigan que anda coa miña muller as voltas?
E daquela respondeu o siñor o cura:
- Decias razón, hom, dicias razón; vai tanto vento que se non ouce.
127. O MORTO SIN CONFESION
Aló, nunha aldeia do cabo do mundo, morreu un veciño, e como disque a parroquia era moi longa, non tiveron modo de iren buscal-o cura para o confesaren.
Boeno, o caso foi que ele morreu, e despois de moitos traballiños e de ter pasado en cabo con ben a ponte estreita, chegou o home petar nas portas do ceo; viu siñor San Pedro despechar, e poñéronse os dous de palique, falaron de moitas cousas das que pasan pol-a terra, e en cabo foi o siñor San Pedro e perguntoulle ao home:
- E logo, ti que é o que querías, hom?
- Pois eu quería de entrar no ceo, siñor.
- E ti merécelo, hom?
- Eeeh!, a min parécemo.
- E confesache?
- Non confesei.
- E cómo puido sere eso, hom?
- Pois mire, siñor, eu vivinlle na terra nunha aldeia que estaba aló no cabo do mundo, e como a parroquia era moi longa, pois non poideron traerme o cura.
- Vaya, hom, vaya; e tí non sabes que el siñor ten mandado que non entre ningún no ceo que se non confesara enantes?
- Terá, siñor, terá, mas, eu non puiden que non foi que non quixera facelo; así, que é o que lle eu vou facer?
- Pois non entras.
- Non seia maliño, siñor, axúdeme un pouco, ao cabo, un mais...
- Non podo, non podo, síntocho moito pero non podo, ti non entras.
- E se atopase un cura para me confesare?
- Daquela sí.
- Pois, mire no ceo, siñor, mire no ceo e tráyame un.
- E mais tés razón, ho; agarda un pouco.
E o siñor San Pedro, meteuse para dentro, deixando ao home fora da porta. Pasaron una, duas, moitas horas; o probe do home xa non podía mais dos pés, con perdón, e, viu o siñor San Pedro.
- E logo?, - fixo o home.
- Non pode ser, sabes, tí no non quererás creer, mas non pode ser, síntocho moito, pro, por mais que busquei e rebusquei en todo o ceo, che non puiden atopar nen un soio crego.
235. A SANTA COMPAÑA
Ele foi una ves que un pai e mais un fillo que xa era home, viñan dun viaxe e tiveron a desgracia de seguir sen se deprocatar, sendo noite, un camino que pasab perto do adro de una eirexa, dándose de conta do mal que lles traía o seu descoido, ao se atopar nunha revolta coa Santa Compaña, que ao sel-as doce, sai do cimiterio para facel-a sua rolda.
Pai e fillo, viron arrepiados, as luceciñas verdeás dos fachos que portaban as i-almas en pena, e ouviron a borboriñar dos pregos dos difuntos, e daquela, que foi tanto o medo que gañaron que quixeron fuxir a escape sen o conquerir, porque o vello, xa canso e de poucas forzas, tropezou e caeu decontado, sen folgos nen azos para se valere; o fillo chegou un pouco mais lonxe, pero millor le fora caer como o pai pra se aforrar moitos contratempos, xa que, como o vello, tampouco tivo forzas nen saber pra riscar no chan o circo e poñerlle no meio a crús, como é ben pra se librare das cousas do outro mundo en se metendo un pra dentro.
O pai ao caer no chan, afociñado, quixo comprender que a Santa Compaña pasara por riba de ele, pois sentiu ben no corpo, como o tripaban as pasadas dos difundos, deixándô esmendrellado; fixo un esforzo erguendo un pouco a cabeza para mirar se vía ao fillo, mas, como era noite, o non viu; escoitou un pouco, e non oiu cousa, sen dúbeda, levárao a Santa Compaña para cortare a crús, o caldeiro da auga venta e mail-o heizope; o pai, daquela, perdeu o acordó, e non foi home até o abrir do día; estaba canso e sin forzas, doíalle o corpo, quixo poñerse en pé, e as pernas lle non termaban, en cabo, mal como puido, cuase âs arrastras, foi facendo o camino da casa; o fillo inda non chegara, e ele, perdida a côr e esgumiado, mais semelhaba un difunto.Ao rapaz, atopárono logo os vecinos; apareceu dormido pé do cruceiro da parroquia, collendo una preta a o talo da crús; o pai, apenas se tardou tres días en morrer, e o fillo durou pouco mais tempo, mas, ben pouco foi. Ninguém conseguiu de ele que dixese cousa, porque o que vai côs difuntos, inda que queira, non pode dicir o que ve nen o que lle mandan facer, e tampouco quen é o que o fai; non pode viral-a cabeza para ver o que leva atrás de sí; por eso nunca ninguén da razón. O úneco que lle ´doado facer ao que vai coa Santa Compaña, se é que sabe se dar xeito, é, se atopa a outro disgraciado no seu camino, o poñerlle nas más a crús, e o caldeiro coa i-auga venta e mail-o heizope, librándose de seguir ele ao deixar a outro no seu canto, mas, dende o fai, é pouco o que tarda en morrer, pois cô seu rude traballo de pol-a noite, perde a xor, e vai esmoreendo a cada día mais, mirrándose pouco a pouco.
(Esta leyenda fue utilizada en la película de animación "O apóstolo", constituyendo el eje central de la y me pareció curioso habérmela encontrado en esta recopilación de contos galegos que dispongo.)
